Komitet Obywatelski miasta Warszawy

Z komunikatu Komitetu Obywatelskiego miasta Warszawy:

Komitet Obywatelski, pragnąc usunąć dzieci z ulic miasta, dać opiekę dzieciom pozostawionym w domu rodzinnym chwilowo bez opieki, zwraca się z prośbą do wszystkich instytucji filantropijnych, utrzymujących szkoły, ochrony, żłobki i warsztaty zajęć, o natychmiastowe uruchomienie tych zakładów oraz rozpoczęcie w nich zajęć. O ile personel nauczycielski lub wychowawczy nie jest w mieście obecny, zechce zarząd instytucji zwracać się do komitetu, który zastępczo rozmieszczać będzie nauczycielki.

Do ludności zaś Komitet zwraca się z prośbą, żeby – o ile zakłady rozpoczną zajęcia – posyłała dzieci do zakładu najbliższego.

Warszawa, 4 sierpnia 1914
Cyt. za: Komitety 1914-1989 dla Niepodległej, wybór i oprac. Katarzyna Przyborska, Warszawa 2014.

Anna Grudzińska w „Gazecie Warszawskiej”:

Warszawy takiej, jaka jest dziś, nie widział nikt dotąd. Cicha – lecz nie przygnębiona. Poważna – lecz nie smutna, robi wrażenie narzeczonej, czekającej na godowy wieniec. I żałować należy, że tysiące tych, co w bezpiecznym ukryciu, bez książek, bez pism żyjąc, nie przyszli tu, by zobaczyć, co znaczy, gdy serce Polski zadrga w ton ten dawny, rycerski!

Dorożkarz, subiekt, służąca, wielki pan – wszyscy dostroili się do tego dostojnego tonu chwili. Każdy znalazł swój wieniec cierniowy, swój liść wawrzynu.
Ręka w rękę, ramię przy ramieniu, poprzez Komitet Obywatelski, Sekcje i stowarzyszenia, szpitale i tanie kuchnie – idą zwartym szeregiem, z wiarą w lepszą przyszłość. Takiej Warszawie hołd i cześć.

Warszawa, 21 września 1914
Cyt. za: Komitety 1914-1989 dla Niepodległej, wybór i oprac. Katarzyna Przyborska, Warszawa 2014.

Odezwa Komitetu Obywatelskiego miasta Warszawy do mieszkańców:

Komitet Obywatelski miasta Warszawy podaje do publicznej wiadomości, że wobec zawieszenia czynności władz miejskich i cywilnych [rosyjskich – po ich ewakuacji, a przed nadejściem Niemców] obejmuje pieczę nad miastem.

Komitet będzie dążył do utrzymania porządku, zapewnienia bezpieczeństwa oraz – w granicach możności – normalnego biegu życia. Licząc na współdziałanie mieszkańców, Komitet Obywatelski spodziewa się, że wszelkie jego zarządzenia będą bezwzględnie wykonywane i spotkają się z powszechną pomocą.

Komitet utrzymuje w mocy wszelkie dotychczasowe przepisy, zapewniające ład i porządek, taksę na artykuły pierwszej potrzeby itp. Komitet powołał do pomocy – przy spełnianiu swoich zarządzeń oraz przy zapewnieniu bezpieczeństwa – Straż Obywatelską, której ludność powinna pomagać przez szybkie i chętne stosowanie się do jej wymagań.

Wszelkie próby nieposłuszeństwa i wykroczeń, zakłócających spokój publiczny, będą najsurowiej poskramiane.

Komitet głęboko wierzy, że wszyscy mieszkańcy potrafią utrzymać równowagę i spokój, gdyż jedynie karne zachowanie się ogółu zdoła zabezpieczyć miasto od groźnych następstw.

Warszawa, 4 sierpnia 1915
Cyt. za: Komitety 1914-1989 dla Niepodległej, wybór i oprac. Katarzyna Przyborska, Warszawa 2014.

Z odezwy Komitetu Obywatelskiego miasta Warszawy:

Komitet Obywatelski miasta Warszawy, wobec warunków, w których zmuszony był działać, wystąpił w dniu 11 marca rb. do władz niemieckich o utworzenie Rady Miejskiej z wyborów, w celu przekazania jej swych prac i obowiązków.

Z dniem 10 maja rb. – równocześnie z ogłoszeniem nowej ordynacji miejskiej, nadanej przez władze okupacyjne – Komitet Obywatelski został przez te władze rozwiązany.

Komitet Obywatelski powstał jako odruch samopomocy społecznej, mając na celu okazanie pomocy szerokim warstwom ludności oraz utrzymanie ładu społecznego w chwili, gdy w dniu 1 sierpnia 1914 roku spadła na kraj nasz straszna nawałnica. Przez 21 miesięcy i 9 dni Komitet Obywatelski prowadził w stolicy kraju akcję ratowniczą. Od pierwszej chwili istnienia Komitetu stale zwiększający się zamęt w stosunkach społecznych nakładał na Komitet coraz to nowe i coraz trudniejsze zadania. Ująwszy na razie w swe ręce dobroczynność publiczną w niezmiernie szerokim zakresie i zabiegi o dostarczenie żywności i opału, zmuszony był następnie troszczyć się o bezpieczeństwo ludności, przejąć całą gospodarkę miejską, szkolnictwo, teatry, a nawet czasowo sądy. Komitet czynił też liczne zabiegi i starania u władz okupacyjnych w obronie interesów ludności miasta. […]

W głębokim poczuciu ciążącej na nim odpowiedzialności, Komitet Obywatelski pełnił służbę publiczną […], jakkolwiek był i jest świadomy tego, że w tak wyjątkowych warunkach i wobec ogromu pracy – nieraz zapewne były w jego działalności błędy i niedopatrzenia.

Warszawa, 10 maja 1916
Cyt. za: Komitety 1914-1989 dla Niepodległej, wybór i oprac. Katarzyna Przyborska, Warszawa 2014.

Komitet Obywatelski w Milanówku

Piotr Krasnodębski (artysta malarz, przewodniczący Komitetu Obywatelskiego w Milanówku) w dzienniku:

Na zebraniu przedstawicieli miejscowych organizacji społecznych, a mianowicie: Towarzystwa Straży Ogniowej, Towarzystwa Letniczego Milanowskiego, Towarzystwa Opieki nad Rodzinami Rezerwistów, Towarzystwa Spółdzielczego „Społem”, Komitetu Budowy Kościoła w Milanówku – utworzony został Komitet Obywatelski […].

Z powodu zaszłych rabunków i pogróżek postanowiono utworzyć milicję obywatelską. W tym celu zwołano zebranie mieszkańców Milanówka w sali teatru o godzinie czwartej po południu. Zwrócono się też z prośbą do ks. Trompetelera o przemówienie do ludu w kościele, z napomnieniem poszanowania cudzego dobytku w ogóle, a tym więcej dobytku pozostawionego bez nadzoru właścicieli.

Wobec dających się już zauważyć objawów nędzy wśród niezamożnych mieszkańców Milanówka, a także spodziewanych trudności zaprowiantowania nawet zamożniejszych – Komitet postanowił zająć się uregulowaniem sprawy żywnościowej. Postanowiono urządzić tanią kuchnię, której zorganizowania podjął się p. Hagmajer, otrzymując niektóre z posiadanych na składzie [Komitetu Obywatelskiego] artykułów. Postanowiono, że Komitet przyjmie błąkające się bez opieki krowy, po ustaleniu przez rzeczoznawców ich wartości. […]

Komitet postanowił grzebać zabitych żołnierzy poległych na terytorium Milanówka, Czubina i Grudowa. Poległych na polu bitwy – grzebać tamże, zmarłych zaś w lazarecie na skutek ran – grzebać na najbliższym cmentarzu.

Milanówek k. Warszawy, 11–19 października 1914
Cyt. za: Komitety 1914-1989 dla Niepodległej, wybór i oprac. Katarzyna Przyborska, Warszawa 2014.

Komitet Szycia Odzieży dla Bezdomnych w Poznaniu

Klara Pączkowska i Aniela Tułodziecka (członkinie Komitetu Szycia Odzieży dla Bezdomnych) w „Kurierze Poznańskim”:

W imieniu Komitetu Szycia Odzieży dla Bezdomnych donosimy, że zakres wspólnego szycia rozszerzyłyśmy, z powodu wielkiego zapotrzebowania gotowej odzieży. Schodzimy się teraz codziennie od dziesiątej do pierwszej i od czwartej do siódmej po południu, w dotychczasowym mieszkaniu przy pl. Wilhelmowskim 18, I piętro, ostatnie drzwi na prawo.

Mamy nadzieję, że te panie, które dotychczas nam pomocą służyły i nadal w pracy nie ustaną. Przy tej sposobności odzywamy się także do szerszego ogółu pań, prosząc o pomoc w pracy, bo pracy jest dużo.

Tysiące rodzin wskutek zawieruchy wojennej zostało bez domu, bez środków utrzymania, a przede wszystkim bez odzieży. Naszym więc moralnym obowiązkiem jest przyjść im w pomoc. Składki co prawda na te cele obficie wpływają, lecz to nie wystarcza. Gorliwa praca kobiet w celu najspieszniejszego dostarczenia jak największej ilości odzieży jest konieczna. Zabierzmy się więc do niej szczerze i gromadnie!

Oby nam rodacy, których wojna z domów wygnała, nigdy zarzucić nie mogli, że nie było im się czym przyodziać i drżeć musieli w chłodzie, ponieważ w chwilach tak strasznych i wielkich ręce Polek się leniły!

Poznań, 16 kwietnia 1915
Cyt. za: Komitety 1914-1989 dla Niepodległej, wybór i oprac. Katarzyna Przyborska, Warszawa 2014.