Koła Pań Polek

Ks. Michał Kalman, jezuita:

[…] Istniały […] Koła Pań Polek, które zbierały datki dla niesienia pomocy jeńcom wojennym i więźniom politycznym. 15 grudnia 1918 wybuchła epidemia tyfusu plamistego, szczególnie wśród jeńców austriackich, powracających z Rosji do Austrii przez Tarnopol. Ofiarność Koła Pań była naprawdę wielka i zdumiewająca. Wiele, bardzo wiele tych kobiet, niosących pomoc, chorobą tą zostało dotkniętych i niejedna padła ofiarą na posterunku miłości chrześcijańskiej, jako najdzielniejsza bohaterka. Pomoc Pań Polek była opatrznościową, bowiem rząd ukraiński nie troszczył się o jeńców prawie zupełnie.

(ze wspomnień)
Polski Tarnopol, „Karta” nr 3/1991.

Zygmunt Klukowski:

[…] Większość pań należała do Narodowej Organizacji Kobiet, której prezeską była sama ordynatowa Zamoyska. Stowarzyszenie to przejawiało ożywioną działalność, przede wszystkim charytatywną, choć tendencje polityczne też nie były jej obce. Najpożyteczniejszym chyba przejawem działalności NOK było utrzymywanie przez nią przytułku dla starców. Dla zdobycia pieniędzy, potrzebnych na prowadzenie przytułku, otworzono gospodę przy samej szosie w domu ordynackim, zwanym od dawnych czasów oberżą. Zajmowały się nią gorliwie niektóre panie i gospoda rzeczywiście szła dobrze. Wydawano tu tanie i smaczne obiady i kolacje, z których korzystało wielu urzędników ordynackich nieprowadzących własnego gospodarstwa. […]

Zygmunt Klukowski, Dobra Zamoyskich, „Karta” nr 92/2017.

Jan Jakóbiec (germanista):

A jednak stosunki w nowej Polsce uległy wielkim przemianom. Przede wszystkim dotknięta została rodzina. W czasie wojny kobieta z natury rzeczy
musiała spełniać wiele funkcji w życiu społecznym, w biurze, w fabryce, które dawniej należały do zakresu działania mężczyzny. Po wojnie kobieta nie dała się już z zajętych placówek usunąć i pozostała równouprawnioną zarobkującą siłą. Te zaś, które nie musiały zarobkować, zasmakowały w działalności społecznej i wyłonił się nowy typ tzw. społecznicy, która zaniedbując dom i rodzinę, zasługuje się społeczeństwu na różnych placówkach.

Kraków, 1918
Cyt. za: Komitety 1914-1989 dla Niepodległej, wybór i oprac. Katarzyna Przyborska, Warszawa 2014.