Ruch

Emil Morgiewicz:

Nie mieliśmy własnej nazwy, a nazwa „Ruch” została niejako wymyślona przez śledczych. Tak nas ochrzczono chyba dlatego, że słowo „ruch” pojawiało się najczęściej w naszych dokumentach jako określenie tego, co robimy – w znaczeniu, że przeciwstawiamy się bierności, bezruchowi. W jakiś sposób sporny jest również problem przywództwa. Ja nie mam wątpliwości, że przywódcą był Andrzej Czuma. Rolę naszych wewnętrznych autorytetów pełnili Marian Gołębiewski czy Bolesław Stolarz, mający za sobą przeszłość kombatancką. Andrzej miał cechy przywódcze, miał też szerokie kontakty w całej Polsce jeszcze z okresu działalności w duszpasterstwie akademickim, więc jak najbardziej nadawał się na lidera. W Łodzi na pewno rolę przywódczą odgrywał Stefan Niesiołowski, który potrafił skupić wokół siebie sporą grupę młodzieży. Dzięki niemu nasz ruch był najsilniejszy właśnie w Łodzi.

„Ruch” wobec stabilizacji, „Karta” nr 20/1996.

Stefan Niesiołowski:

Od samego początku stwierdzono, że nie tworzy się sformalizowanej organizacji, nie wprowadza żadnego zhierarchizowania, pieczątek, legitymacji i tego wszystkiego, co nadawałoby temu związkowi jakiś nawiązujący do konspiracji wojennych czy powojennych charakter. Nie nadawano z tych samych powodów nazwy. Nazwa bowiem typu „WiN” czy „SZP” sugerowałaby, że jest to organizacja, natomiast związek pomyślany był jako bardzo luźne ugrupowanie – właściwie ruch polityczny stanowiący płaszczyznę współpracy i działania dla różnych osób i grup, jeśli takie powstaną lub istnieją. Będzie miejscem dyskusji, forum programowym, środowiskiem, dzięki któremu ludzie pragnący przeciwstawić się totalitarnej przemocy będą już nie sami, ale wspólnie z innymi myślącymi podobnie. Bierności, beznadziejności, apatii chciano przeciwstawić działanie, ruch polityczny, w którym wypracowany będzie program odbudowania kiedyś w przyszłości – raczej dalszej niż bliższej – demokratycznej, niepodległej Polski. Słowo „ruch” pojawiało się jednak najczęściej w śledztwie i na procesie, przedtem nie było ono używane często, a wielu uczestników w ogóle nie wiedziało, że działa w organizacji o nazwie „Ruch” lub w jakimś ruchu. Używano bowiem najczęściej nazwy – „my”. Mówiło się: dla nas, zrobiliśmy, opracowujemy nasz program, nasze pieniądze, nasze pismo, nasi koledzy.

(z książki RUCH przeciw…, s. 4-5)
„Ruch” wobec stabilizacji, „Karta” nr 20/1996.

Marek Niesiołowski:

Trudno jest powiedzieć, czy byliśmy organizacją czy nie. Nie było centralizacji, dowództwa. Natomiast to, co robiliśmy, robiliśmy w sposób konspiracyjny. Osoby, które poznawaliśmy w ramach obowiązków organizacyjnych, znaliśmy tylko z imion.

„Ruch” wobec stabilizacji, „Karta” nr 20/1996.

Komitet Obrony Robotników

Piotr Naimski (współzałożyciel KOR-u): 

Komitet Obrony Robotników (nazwę wymyślił Macierewicz) miał być „czapką” złożoną z ludzi z uznanym autorytetem, a przez to trudnych do ruszenia przez władzę. 12 września w mieszkaniu prof. Edwarda Lipińskiego zebrało się około 20 osób. To spotkanie było trochę śmieszne, ponieważ Starsi Państwo doszli do wniosku, że nie widzą możliwości powołania takiego komitetu, bo nie mogą nas, młodych, narażać. Po czym opodatkowali się po 500 złotych na rzecz poszkodowanych i rozeszliśmy się. W tej sytuacji dzień czy dwa później Wojtek Onyszkiewicz, Antek Macierewicz i ja postanowiliśmy, że sami we trzech, powołamy Komitet Obrony Robotników.

Warszawa, wrzesień 1976
Agnieszka Dębska, Druga Polska, „Karta” nr 63/2010.

Z Apelu do społeczeństwa i władz PRL:

Społeczeństwo […] nie ma innych metod obrony przed bezprawiem, jak solidarność i wzajemna pomoc. Dlatego niżej podpisani zawiązują Komitet Obrony Robotników, celem zainicjowania wszechstronnych form obrony i pomocy. Niezbędna jest pomoc prawna, finansowa i lekarska. Nie mniej istotna jest pełna informacja o prześladowaniach. Jesteśmy przekonani, że jedynie publiczne ujawnianie poczynań władzy może być skuteczną obroną.

Warszawa, 23 września 1976
Opozycja demokratyczna w Polsce 1976-1989. Wybór dokumentów, Warszawa 1994, cyt. za: Agnieszka Dębska, Druga Polska, „Karta” nr 63/2010.

Mieczysław F. Rakowski w dzienniku:

Władze nie decydują się na zamknięcie członków KOR-u. Boją się wrzasku, jaki rozległby się na Zachodzie, a przecież nie chcemy stracić opinii, że gierkowska Polska to zupełnie coś nowego w historii naszego kraju. Na Zachodzie musimy mieć także dobrą opinię choćby dlatego, że jesteśmy [tam] bardzo zadłużeni […].

KOR przypomina gorący kartofel, który leży na stole, ale nikt nie ma ochoty wziąć go do ręki.

Warszawa, 21 listopada 1976
Mieczysław F. Rakowski, Dzienniki polityczne 1976-1978, Warszawa 2002, cyt. za: Agnieszka Dębska, Druga Polska, „Karta” nr 63/2010.

Oświadczenie Komitetu Obrony Robotników:

Komitet Obrony Robotników powstał 23 września 1976 roku w celu niesienia pomocy prawnej, finansowej i lekarskiej represjonowanym po czerwcowych strajkach i demonstracjach, przywrócenia do pracy zgodnej z kwalifikacjami wszystkich wyrzuconych, […] ujawnienia pełnych rozmiarów zastosowanych represji […].

Wszyscy aresztowani uczestnicy wydarzeń 25 czerwca 1976 znajdują się już na wolności. Większość wyrzuconych ponownie zatrudniono, jednak poza nielicznymi przypadkami na znacznie gorszych warunkach, bez zachowania ciągłości zatrudnienia. Nie został spełniony postulat oficjalnego ujawnienia zakresu represjonowania i osób odpowiedzialnych za torturowanie i inne formy łamania praworządności.

[…] Roczna działalność KOR-u udokumentowała tragiczny stan praworządności w Polsce. […] Będziemy kontynuować nasze działanie, ponieważ jesteśmy przekonani, że najskuteczniejszą bronią w obliczu przemocy rządzących jest czynna solidarność obywateli.

29 września 1977
cyt. za: Miasto z wyrokiem, “Karta” nr 25/1998.

Studencki Komitet Solidarności

Z oświadczenia Studenckiego Komitetu Solidarności:

W odpowiedzi na wstrząsający fakt zabójstwa [Stanisława Pyjasa] zrodziła się wśród studentów krakowskich spontaniczna inicjatywa zbojkotowania imprez juwenaliowych. Żałoba studentów i mieszkańców Krakowa była wielokrotnie naruszana przez funkcjonariuszy SB i SZSP [Socjalistycznego Związku Studentów Polskich]. […] Tym samym SZSP straciło ostatecznie moralne prawo do reprezentowania środowiska studenckiego […]. Dlatego z dniem 15 maja br. powołaliśmy Studencki Komitet Solidarności dla zainicjowania prac nad utworzeniem autentycznej i niezależnej organizacji studenckiej.

Kraków, 15 maja 1977
Czy ktoś przebije ten mur?…, wstęp i oprac. Florian Pyjas, Adam Roliński, Jarosław Szarek, Kraków 2001, cyt. za: Agnieszka Dębska, Druga Polska, „Karta” nr 63/2010.

Towarzystwo Kursów Naukowych

Bohdan Cywiński:

Przyszedł do mnie kiedyś Antoni Macierewicz i mówi: „Słuchaj, ty pisałeś takie ładne rzeczy w Rodowodach niepokornych o Uniwersytecie Latającym. Może byśmy zrobili coś takiego teraz?”. Ja na to: „Zwariowałeś? Przecież zamkną nas w ciągu jednego tygodnia, a z nami jeszcze czort wie ilu studentów! Tego się nie da zrobić”. – „A może?” Po paru miesiącach przychodzi do mnie dwóch facetów – jednego nie pamiętam, natomiast drugim był Andrzej Celiński, wtedy wielki działacz opozycyjny – z tą samą myślą.

Mówię im, że wspominał już o tym Antoni Macierewicz, ale wydaje mi się to nierealne. „A może jest realne? Chcemy poprosić kilku profesorów, robilibyśmy co dwa tygodnie zajęcia”. Ja mówię: „Możemy spróbować, ale uważam, że władza byłaby głupia, jakby nas nie rozpędziła po tygodniu”. I władza okazała się głupia. Nie rozpędziła nas, a już po miesiącu czy dwóch do nas, pierwszych sześciu, zaczęli dołączać wykładowcy w innych miastach. Na przełomie roku 1977/78 powstało Towarzystwo Kursów Naukowych, w którym kilkadziesiąt osób z wyższymi tytułami naukowymi i wybitni intelektualiści – cała elita polskiej kultury – w sposób jednoznaczny poparli inicjatywę Uniwersytetu Latającego.

Trwało to trzy lata, a SB albo nie reagowała wcale albo rozpędzała imprezę. Czasami zatrzymywali wykładowcę na 48 godzin. W dwóch wypadkach pobili uczestników, wykładowców i ich rodziny, raz u Jacka Kuronia. Gdzieś pobito też Adama Michnika. […]

Bohdan Cywiński, Odnajdywanie wolności, „Karta” nr 58/2009.

Płk Romuald Szczerbiński (naczelnik Wydziału III Departamentu III MSW) w opracowaniu na temat TKN:

W styczniu 1978 A[dam] Michnik i J[acek] Kuroń zaproponowali innym „Graczom” stworzenie tzw. Towarzystwa Kursów Naukowych. Według Michnika, Towarzystwo to skupiałoby zespół światłych ludzi: pisarzy, artystów, naukowców. […]

Wydaje się celowym przekazanie sugestii czynnikom polityczno-administracyjnym [co do] przygotowania odpowiednich osób – dyskutantów – z katywu SZSP i młodej kadry naukowo-dydaktycznej, absolwentów wyższych uczelni i kierowanie ich na zajęcia nielegalne w celu dyskusji, wychwytywania błędów merytorycznych i historycznych i przedstawiania tych spraw zebranym, co ośmieszać będzie wykładowców Lat[ającego] Uniw[ersytetu] i kompromitować w oczach zebranych, a także „zabierze czas”.

Warszawa, 29 stycznia 1978
Kryptonim „Pegaz”…, wybór, wstęp i oprac. Łukasz Kamiński, Grzegorz Waligóra, Warszawa 2008, cyt. za: Agnieszka Dębska, Druga Polska, „Karta” nr 63/2010.

Konfederacja Polski Niepodległej

Z deklaracji ideowej KPN:

Dziś naród polski budzi się i prostuje przygięty niewolą kark. Wkraczamy w nową fazę dziejów. Od nas – przede wszystkim od nas samych – zależy, kiedy Polska odzyska niepodległość, a naród Polski – możliwość samostanowienia o swoim losie. […] Utworzenie Konfederacji Polski Niepodległej jest odpowiedzią na wezwanie, wobec którego postawił Polaków zmieniający się czas.

Pojawiająca się szansa stworzenia niepodległej i demokratycznej III Rzeczpospolitej nie może zostać zaprzepaszczona. Jedyną szansą prowadzącą do tego celu jest usunięcie radzieckiej dominacji przez likwidację władzy PZPR.

Ruch Obrony Praw, red. Mateusz Sidor, Warszawa 2007.

Niezależne Zrzeszenie Studentów

Jacek Kuroń:

Praktycznie w porozumieniu łódzkim, kończącym strajk w Łodzi i w innych miastach poza Poznaniem, wywalczono autonomię wyższych uczelni i Niezależne Zrzeszenie Studentów jako podmiot przemian zachodzących w uczelniach. Ruch studencki jest jednak zawsze ruchem politycznym i ci młodzi ludzie w Poznaniu, podobnie jak inni ich koledzy w NZS-ie [Niezależne Zrzeszenie Studentów], chcieli załatwić wszystkie polskie sprawy i to tak, jak wtedy wydawało się, że załatwiać trzeba — według modelu Stoczni Gdańskiej, czyli że ma przyjechać najwyższa władza, inaczej nie ma sukcesu.

19 lutego 1981
Jacek Kuroń, Gwiezdny czas. „Wiary i winy” dalszy ciąg, Londyn 1991, cyt. za: Karnawał z wyrokiem, wybór i oprac. Agnieszka Dębska, Warszawa 2005.

Ruch „Wolność i Pokój”

Z Deklaracji ideowej Ruchu Wolność i Pokój:

Ruch „Wolność i Pokój” powstał jako wyraz przekonania, że cele stawiane sobie dotąd przez istniejące instytucje i organizacje niezależne nie obejmują wielu zjawisk, wobec których nie powinni zostać obojętni ludzie dobrej woli.

Słuszna jest walka o prawa obywatelskie, wolność słowa, druku, zgromadzeń, swobodę zrzeszeń. Słuszne są, prowadzone przez związki zawodowe, działania, które mają na celu obronę pracowników przed wyzyskiem i niesprawiedliwością. […]

Ruch „Wolność i Pokój” uważa wszelkie dążenia do niezależności narodowej za uprawnione. Ucisk narodowy jest złem, którego wyeliminowanie prowadzi do zdobycia wolności przez narody i pokoju między nimi.

Ruch „Wolność i Pokój” traktuje walkę o prawa obywatelskie, wolność religijną i niepodległość narodową jako pierwszy fundament swojego działania […]

Machowa k. Tarnowa, 17 listopada 1985
Ruch „Wolność i Pokój” (Gdańsk, Kraków, Warszawa, Wrocław)
„Karta” nr 6/1991.

Z porozumienia uczestników Okrągłego Stołu:

Przez dwa miesiące, od 6 lutego do 5 kwietnia, trwały prace Okrągłego Stołu. Uczestniczyło w nich kilkaset przedstawicieli różnych sił politycznych i społecznych naszego kraju. W poczuciu odmienności, niekiedy konfliktowej, swoich stanowisk ideowych, aspiracji i interesów, a jednocześnie we wzajemnym poszanowaniu własnej tożsamości poszukiwano najbardziej skutecznych środków naprawy Rzeczypospolitej. W duchu porozumień społecznych z 1980 r. nawiązano dialog wokół tego, co Polaków łączy — wokół poczucia odpowiedzialności za przyszłość kraju ojczystego, za jego gospodarkę i kulturę, za społeczeństwo i za państwo, za los polskich rodzin i za los Polski.

Zdajemy sobie sprawę, że powolny rozwój prac i przeciągające się dyskusje w obliczu tylu palących potrzeb mogły nieraz wywołać niecierpliwość i rozgoryczenie. Niech nas tłumaczy, że jeśli mamy wszyscy razem pozbywać się balastu lat minionych, wchodzić na drogę daleko idących przeobrażeń, trzeba to robić rozważnie. […]

Ważnym stadium ewolucji politycznej są zmiany przeprowadzone już teraz: realizacja zasad pluralizmu związkowego i społecznego (w tym legalna działalność NSZZ „Solidarność”, NSZZ RI „Solidarność”, a także legalizacja NZS), uznanie prawa opozycji politycznej do legalnego działania, nowa ustawa o stowarzyszeniach, początek reformy prawa i sądownictwa, zwiększenie zakresu swobody słowa, a także istotna demokratyzacja zasad wybierania ciał przedstawicielskich. Jest to początek drogi do demokracji parlamentarnej. Zadaniem parlamentu wybranego w tegorocznych wyborach jest stworzenie nowej, demokratycznej konstytucji o nowej demokratycznej ordynacji wyborczej. Strony uczynią wszystko, aby skład następnego parlamentu był w pełni wyznaczony przez wolę wyborców.

Warszawa, 5 kwietnia 1989
Okrągły Stół. Dokumenty i materiały, Kancelaria Prezydenta RP, red. Włodzimierz Borodziej, Andrzej Garlicki, t. IV, Warszawa 2004.