Jacek Kuroń:

Nie ulega żadnej wątpliwości, że to opozycja wywalczyła demokrację. […]

Nie jest moim zdaniem tak, że to opozycja demokratyczna obaliła komunizm. Komunizm zwalił się sam pod własnym ciężarem. Najlepiej świadczą o tym przykłady krajów, gdzie upadł, chociaż nikt z nim nie walczył. Ale to dzięki opozycji komunizm upadł wcześniej, a nie póżniej.

Jednak – moim zdaniem – wiele zawdzięczamy opozycji demokratycznej. Po pierwsze – że nikt znaczący w Polsce nie kwestionuje i nie występuje przeciwko podstawowym wartościom demokratycznym, o które opozycja walczyła – takim jak wolność słowa, prawa człowieka, swobody polityczne.

To właśnie opozycji demokratycznej, jej tradycji i klimatowi przez nią wytworzonemu zawdzięczamy, że żaden polityk nie może sobie na coś takiego pozwolić bez narażenia się na bardzo ostrą krytykę, na zepchnięcie na margines życia politycznego. Po drugie – dzięki temu, że w Polsce opozycja demokratyczna była stosunkowo silna – z transformacją ustrojową radzimy sobie stosunkowo najlepiej ze wszystkich krajów, które z komunizmu wychodzą.

A dzieje się tak dlatego, że opozycja wytworzyła silny etos społeczeństwa obywatelskiego. I ludzie, którzy się z niej wywodzą, tworzą to, co obecnie w Polsce najcenniejsze – silną demokrację lokalną i ruch kilkudziesięciu tysięcy organizacji pozarządowych.

[…] Czy warto dokumentować tamtą przeszłość? Oczywiście – trzeba. Nie można bowiem budować przyszłości zapominając o przeszłości.

Kluczowe jest, aby historią i jej dokumentacją zajmowali się historycy, a nie politycy. Inaczej staje się ona narzędziem rozgrywek politycznych. Są tego najgorsze z możliwych przykłady w postaci propagandy państw totalitarnych. Dlatego tak ważna jest działalność ośrodków politycznie niezależnych.

Warszawa, wrzesień 1995
Co zostało, co zapisano, “Karta” nr 16/1995.

Bogdan Borusewicz:

[…] Z zapisywaniem historii ruchu opozycyjnego jest bardzo źle. NSZZ „Solidarność” tego nie robiła. To że jest archiwum Związku w moim, gdańskim Regionie, to niemal wyłącznie zasługa tego, że jestem historykiem i wiem, że instytucja bez dokumentacji to taka, która traci swoją tożsamość. Ruch społeczny bez historii może paść ofiarą każdej manipulacji.

Chowałem dokumenty od pierwszych działań, jeszcze przed Sierpniem. Zachowały się nawet egzemplarze pierwszych protestów zbiorowych. W drugiej połowie 1980 roku zainicjowałem stworzenie Komisji Historycznej, która zbierała relacje dotyczące Grudnia 1970. Po 1989 roku założyłem archiwum Regionu, gdzie spływały wszelkie dokumenty, także to, co udało się odebrać MSW.

Konieczne jest archiwum społeczne, prowadzone przez ludzi wywodzących się z dawnej opozycji, które dokumentację zbierze, a przede wszystkim uzupełni ją o relacje uczestników wydarzeń; to ostatnia chwila, jeśli te relacje mają być wyczerpujące i wiarygodne. […]

Warszawa, wrzesień 1995
Co zostało, co zapisano, “Karta” nr 16/1995.

Towarzystwo Opieki nad Archiwum Instytutu Literackiego w Paryżu

Komunikat Towarzystwa Opieki nad Archiwum Instytutu Literackiego w Paryżu:

W 1996 roku przypada pięćdziesiąta rocznica powołania do życia Instytutu Literackiego w Paryżu. Na dotychczasowy dorobek edytorski Instytutu składa się pięćdziesiąt roczników „Kultury” i blisko pięćset tomów „Biblioteki Kultury”, w tym ponad sto numerów „Zeszytów Historycznych”. […]

[…] Jednym z przejawów działalności Instytutu jest gromadzenie korespondencji i powiększanie zasobów archiwalnych. Powstało ogromne archiwum z rocznikami pism emigracyjnych, polskich i krajów wschodnioeuropejskich, zbiorami ukraińskimi, rosyjskimi i litewskimi. Biblioteka obejmuje kilkadziesiąt tysięcy tomów z dziedziny kultury, polityki, historii i pamiętnikarstwa – piśmiennictwa polskiego, francuskiego, angielskiego i wschodnioeuropejskiego.

[…] Pół wieku aktywności i poświęcenia dla idei niepodległej Polski dopinguje do podjęcia pracy badawczej nad fenomenem Instytutu Literackiego w Paryżu. Jest to moralny i intelektualny obowiązek współczesnego pokolenia Polaków wobec środowiska emigracyjnego.

Dlatego 23 maja 1995 powstało Towarzystwo Opieki nad Archiwum Instytutu Literackiego w Paryżu. […] Założyciele Towarzystwa związani są zawodowo z rynkiem książki, prowadząc szeroko rozumianą działalność wydawniczą, księgarską i naukową.

Towarzystwo pragnie przyczynić się do uporządkowania i skatalogowania zbiorów, udostępnienia ich szerokiemu gronu odbiorców, ufundowania stypendiów badawczych, a także publikowania ważniejszych materiałów. Swoją działalność Towarzystwo opierać będzie na funduszach gromadzonych ze składek członkowskich oraz dotacji krajowych i zagranicznych.

Sprawy, „Karta” nr 17/1995.

Stowarzyszenie „Archiwum Solidarności”

Apel Stowarzyszenia „Archiwum Solidarności”:

Rozpoczynają się obchody 25. rocznicy powstania NSZZ „Solidarność”. […] Niepokojący jest nie tylko brak rzetelnych i pełnych opracowań, lecz także stan świadomości społecznej na temat wydarzeń dekady 1980-90, szczególnie w sytuacji, gdy opinia publiczna bulwersowana jest kwestią zawartości i dostępności archiwów MSW. Istnieje poważne niebezpieczeństwo, że na losy i dokonania generacji „S” pokolenia następne patrzeć będą przez pryzmat dokumentów Służby Bezpieczeństwa. Rzetelna historia Związku powstać może w oparciu o pełne źródła, a przede wszystkim – dokumenty wytworzone przez Związek.

Dlatego też zwracamy się z apelem do wszystkich stron mających wpływ na publikację opracowań źródłowych i historycznych. […]
Do NSZZ „Ś” – Komisji Krajowej, zarządów regionów, komisji zakładowych:

– wykorzystajcie rocznicę 25-lecia na uporządkowanie i udostępnienie Waszych archiwów, przygotujcie plany tworzenia opracowań historycznych poświęconych waszemu regionowi lub zakładowi pracy i rozpocznijcie ich realizację.

Do Instytutu Pamięci Narodowej, archiwów państwowych i samorządowych:

– przeprowadźcie w podległych wam zasobach archiwalnych kwerendy dotyczące dokumentów wytworzonych przez „S” w latach 1980-89, udostępnijcie te zasoby w internecie.

Do instytucji naukowych zajmujących się historią najnowszą:

– uwzględnijcie w swoich planach naukowych, w programie prac magiesterskich, doktorskich i habilitacyjnych dzieje i sprawy NSZZ „Ś”.

Do obecnych i byłych członków oraz sympatyków „S”:

– zatroszczcie się o stan archiwów domowych, zechciejcie nam przekazać pozornie niepotrzebne, a być może bezcenne materiały, dokumenty, zapiski, nagrania i zdjęcia z czasów „S”.

Zarząd Stowarzyszenia „Archiwum Solidarności”
„Karta” nr 45/2005.