POD OKUPACJĄ
1939–1941W okresie II wojny światowej większość organizacji społecznych z okresu dwudziestolecia międzywojennego zostaje zdelegalizowana przez władze niemieckie.
Do obrony Warszawy w 1939 roku stawiają się organizacje strażackie – Warszawska Straż Ogniowa czy strażacy z Łodzi i Poznania. 23 grudnia 1939 zostaje powołany Strażacki Ruch Oporu „SKAŁA”, który działa na terenie całej okupowanej Polski.
Działają organizacje humanitarne, jak Polski Czerwony Krzyż, który w czasie powstania warszawskiego organizuje opiekę sanitarną dla chorych i rannych. Grupa PCK pod kierownictwem Kazimierza Skarżyńskiego w 1943 roku wyjeżdża do Smoleńska i Katynia, by zbadać zbrodnie katyńską.
Organizacje społeczne pod okupacją niemiecką działają w konspiracji, niejednokrotnie we współpracy z żołnierzami Armii Krajowej. Harcerze ze Związku Harcerstwa Polskiego rozpoczynają działalność pod kryptonimem Szare Szeregi. W czasie powstania warszawskiego najmłodsi harcerze tzw. „Zawiszacy” organizują Harcerską Pocztę Polową. Starsi funkcjonują w „Bojowych Szkołach” oraz „Grupach Szturmowych”.
W podziemiu działa Organizacja Małego Sabotażu „Wawer”. Działacze małego sabotażu na murach malują znak „kotwicy” – symbol Polski Walczącej.
Związek Nauczycielstwa Polskiego – po zdelegalizowaniu przez Niemców – przechodzi do konspiracji i pod nazwą Tajna Organizacja Nauczycielska pod okupacją niemiecką prowadzi tajne nauczanie.
Działają również organizacje pomocy Żydom, jak Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom „Żegota”, przekształcony w grudniu 1942 w Radę Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu RP na Kraj. W getcie warszawskim w efekcie działań Emanuela Ringelbluma i grupy literatów i naukowców – skupionych w organizacji pod kryptonimem „Oneg Szabat” – powstaje Podziemne Archiwum Getta, dokumentujące Zagładę.